SARIKAMIŞ HARBİ VE BİR HÂTIRÂT

SARIKAMIŞ HARBİ VE BİR HÂTIRÂT

"biz belki 10.000 kişiden fazla insanı bir günde, karların altında bıraktık ve... geçtik.”

Sarıkamış ihata (çevirme) manevrası, 1. Dünyâ Savaşı’nın mühim safhalarından biridir. Osmanlı Devleti’nin harbe katılışı kesin olarak belirlendikten sonra, Doğu Anadolu’da açılan bu cephede Türk ordusu büyük bir hezimete (yenilgiye) uğramış ve bu manevra târihe “Sarıkamış Faciası” olarak geçmiştir.

Târih kitapları, araştırmalar, askeri konferanslar ve hatıratla teferruatlı (geniş) bir şekilde işlenen bu harekât, halk arasında yakılan destan ve ağıtlarla da edebiyatımıza geçmiştir. Bu askerî harekâtı anlatan önemli hâtıralardan biri de kaymakam (yarbay) Şerif (İldem)’in yazdığı Sarıkamış İhata Manevrası ve Meydan Muhârebesi adlı eseridir. Bu eserin bir bölümünde şöyle yazmaktadır:

“Pek yorulmuş, nâ-tüvân (güçsüz) düşmüş idik. Tam yayla üstünde keskin bir rüzgâr ve arkasından da şiddetli bir tipi başladı. Bu andan itibaren göz gözü görmez oldu. Kimsenin kimseye muavenet (yardım) etmesi ve hattâ söz söylemesi, sesini işittirmesi imkânı kalmadı ve uzun, nihayetsiz denecek kadar uzamış olan yol kolu dağıldı. Asker enginlerde, dere içlerinde, orman bucaklarında nerede kara bir nokta, nerede dumanı çıkar bir ocak gördü ise oraya saldırdı. Ve kolordu inhilâl (çözülüp dağılma) etti. Zâbitân (subaylar) çok uğraştı. Fakat kimseye söz işittirmek kudreti kalmamıştı. Hâlâ gözümün önündedir, yol kenarında karların içine çömelmiş bir nefer, bir yığın karı kollarıyla kucaklamış, titreyerek, feryat ederek dişleriyle kemiriyor, tırnaklarıyla kazıyordu. Kaldırıp yola sevketmek istedim, nefer evvelki hareketini, feryadını, dişleriyle, tırnaklarıyla çabalamasını hiç bozmadı ve beni hiç görmedi. Zavallı tecennün etmişti (delirmişti). Bu suretle şu cumûdiyyeler (buzullar) içinde biz belki 10.000 kişiden fazla insanı bir günde, karların altında bıraktık ve... geçtik.”

Enver Paşa’nın şan ve şeref kazanmak üzere giriştiği Sarıkamış Harekâtı, Osmanlı Devleti’ne çok pahalıya mâlolmuş, onbinlerce vatan evlâdı yok yere hebâ edilmişti.

Üçüncü ordu belgeleri arasında olan iki önemli tablo Sarıkamış harekâtının korkunç sonuçlarını gözler önüne sermektedir. Birinci tablo 22 Aralık 1914 günü savaşa iştirak eden subay, erat miktarını, diğer tablo ise harekâtın sonundaki sağ kalanları göstermektedir.